هورمون های گیاهی
گروه گیاهچه
معرفی هورمون‌های گیاهی
تنظیم‌کننده‌های رشد گیاهی (فیتوهورمون ها یا هورمون های گیاهی) در واقع موادی آلی بوده که به طور طبیعی (در داخل گیاه) و مصنوعی (در خارج از گیاه) ساخته شده، این مواد در درون گیاه دارای فعالیت هورمونی بوده و توانایی سرعت بخشیدن یا تضعیف رشد گیاهان را دارند.
تنظیم‌کننده‌های رشد گیاهی میتوانند محرک زیستی یا ممانعت کننده زیستی بوده و حتی در غلظت‌های خیلی پایین قادر به تغییر در رشد و توسعه گیاه هستند. آن‌ها به شش گروه شامل قرص جیبرلیک اسید، اکسین، سیتوکینین، اتیلن و مهارکننده‌های رشد تقسیم‌بندی می‌شوند.
جیبرلین‌ها گــروه مشــخصی از هورمون‌های گیاهــی هســتند کــه بســیار بــه هــم شبیه می‌باشند، اســید جیبرلیــک‌هــا GA یکــی از بهتریــن و معروفتریــن ترکیبــات ایــن گــروه می باشــد که در طویــل شــدن ســلول هــا، گل دهــی، طویــل شــدن و تشــکیل ریشــه، رشــد بــرگ، جوانــه زنــی بــذور و شکســتن دوره خــواب نقــش مهمــی در گیاهــان دارنــد.
قرص جیبرلین در مطالعات صورت گرفته بر روی قارچ آسکومیست Gibberella fujikuroi در برنج کشف شدند. تعداد جیبرلین در گیاهان می‌تواند به ۱۳۶ عدد برسد در حالی که تنها تعداد کمی از آن‌ها دارای فعالیت بیولوژیکی هستند. بافت‌های جوان و در حال رشد مریستمی، سلول‌های انتهایی ریشه، میوه‌های جوان و دانه‌های در حال جوانه زدن غنی از جیبرلین می‌باشند.
چرا گیاهان گیاهان اسید جیبرلیک تولید می کنند؟
• جیبرلیک اسید در داخل سلول رخ می دهد و سبب تحریک سلول ها به طویل شدن می‌شود.
• اسید جیبرلیک معمولاً در گره‌ها ذخیره می‌شود، جایی که باعث افزایش اندازه سلول و زنده ماندن تولید مثل جوانه‌هایی می‌شود که از گره‌ها ایجاد می‌شوند. به همین دلیل است که جوانه‌های تولید مثلی تمایل دارند در گره‌ها تشکیل شوند (اگر اسید جیبرلیک از گره‌ها خارج شود، گره‌ها تولید کمتری می‌کنند، در غیاب اسید جیبرلیک گل‌ها، میوه‌های کوچک یا بافت ذخیره‌سازی ممکن است از بین بروند).
• GA به شکستن خواب بذر کمک می‌کند.
• اسید جیبرلیک برخلاف اتیلن و ABA عمل کرده و روند رسیدن را کاهش می‌دهد و بافت گیاه را جوان‌تر و قوی‌تر نگه می‌دارد.
نواحی عمده ساخته شدن جیبرلین در گیاهان شامل برگ‌های مریستمی، نوک ریشه و بذر‌های در حال رشد می‌باشد و انتقال این هورمون در گیاهان کاملاً به طور آزاد و هم در آوند آبکش و هم در آوند چوبی روی می‌دهد. جیبرلین‌ها گروه مشخصی از هورمون‌های گیاهی هستند که بسیار به هم شبیه می‌باشد که اسید جیبرلیک GA3 یکی از بهترین و معروف‌ترین این گروه می‌باشد.
جیبرلین‌هــا بــه صــورت قــرص‌هایــی با نــام قرص هورمونی جیبرلیک اسید سیفو موجود اســت.
ایــن مــاده بســیار ســریع الانتقــال در گیــاه بــوده و بــه هــر نقطــه ای پاشــیده شــود بــه خوشــه می‌رسـد.
کاربرد هورمون جیبرلین در کشاورزی و باغبانی
1) مهمترین کاربرد این هورمون در بالا بردن میزان محصول انگور است، که این عمل بسته به زمان کاربرد هورمون به دو صورت انجام می‌گیرد:
الف: هورمون پاشی پیش از عمل باروری، یعنی حدود 10 روز قبل از ریزش گلبرگ‌ها یا کلاهک گل‌ها صورت می‌گیرد که این عمل باعث از بین بردن مادگی و تولید حبه‌های بدون دانه، ناشی از بکرزایی می‌شود. این عمل با ریزش تعدادی از حبه‌ها همراه است و در انگورهای دارای تراکم زیاد مانند یاقوتی، باعث باز شدن خوشه و بالا رفتن کیفیت محصول می‌گردد.
ب: محلول پاشی پس از انجام عمل باروری و تشکیل حبه‌ها یعنی از زمان ریزش حدود 75% کلاهک‌ها به بعد انجام می‌گیرد، در این حالت تک حبه‌ها درشت‌تر شده و محصول افزایش می‌یابد.
2) جیبرلین‌ها ایجاد میوه‌های ناشی از بکرزایی را روی گیاهان که بطور طبیعی توانایی این کار را داشته باشند، افزایش می‌دهد.
3) بزرگی و درشتی میوه:
برای تولید میوه‌های درشت و بهتر و به منظور جلوگیری از ترک ناشی از بارندگی، استفاده از جیبرلین سه هفته قبل از برداشت موثر و مفید است.
4) استفاده از این هورمون 4 الی 5 هقته قبل از برداشت بر روی میوه‌های آلوده باعث بهبود کیفیت می‌شود.
5) تاخیر در رسیدن میوه‌ها:
میوه‌هایی مانند خرمالو اگر پیش از رسیدن چیده نشوند به سرعت نرم و فاسد می‌شوند و یا میوه‌های پرتقال و لیمو زمانی روی درخت می‌رسند که عرضه به بازار زیاد و یا قیمت‌ها پایین است، که غالبا با ضرر اقتصادی همراه است. بدین ترتیب استفاده از هورمون جیبرلین هنگامی که میوه‌ها هنوز سبز هستند (یعنی یک ماه قبل از رسیدن) باعث می‌شود میوه‌ها مدت نسبتا طولانی همانطور سبز روی درخت باقی بمانند.
6) افزایش اندازه حبه در انگور و دراز شدن اندازه میوه‌ها در سیب و گلابی
7) افزایش گل در خیار گلخانه‌ای
8) اصلاح شکل و اندازه میوه سیب در زمان اولین ریزش گل‌ها
9) کاهش اثر ویروس زرد در میوه‌هایی مانند آلبالو که 15 روز پس از ریزش گلبرگ‌ها استفاده می‌شود.
10) وادار کردن گیاهان روز بلند به گلدهی در شرایط روز کوتاه و گیاهان روز کوتاه در شرایط روز بلند.
نقش جیبرلین ها در افزایش کمی و کیفی میوه انگور
- افزایش محصولات انگور
- افزایش میوه های بدون دانه
- درشتی میوه ها و افزایش اندازه حبه های انگور
- افزایش کیفیت میوه ها
- از محاســن بــزرگ اســید جیبرلیــک عــدم تغییر در مقدار اســید میــوه‌هــا و نیــز در میــزان ترشــی آنهاســت. این مــورد هــم بــرای انگورهــای مخصــوص فــرآوری و هــم انــواع مخصــوص تــازه خــوری حائــز اهمیــت اســت.
- کاربرد اسید جیبرلیک بر روی انگور یاقوتی پیش از گلدهی، به عنوان عاملی تنک کننده و پس از گلدهی، به عنوان محرک رشد به شمار می‌آید.
- تیمار با اسید جیبرلیک از نظر کیفـی مطلوب است ولی از نظر کمی باعث کاهش عملکرد می‌شود.
- برخــی محققیــن نشــان دادنــد درانگور کاربرد 40 میلی گــرم در لیتر اســید جیبرلیک درمرحلــه گلدهــی ســبب افزایــش اسید اسکوربیک (ویتامیــن ث) میــوه شــد. ویتامیــن ث زیــاد در میــوه‌ها یکــی از فاکتورهای مهم کیفــی اســت، کــه بــا افزایــش آن کیفیــت میــوه افزایــش مــی یابــد. به طور کلی تمام جنبه های مختلف رشد و نمو درگیاهان از رویش دانه تا تشکیل میوه میتوانند تحـت تـاثیر جیبـرلین‌هـا قـرار بگیرنـد.
- جیبرلین با تنک کردن حبه‌ها در خوشه مقدار پوسیدگی را نیز کاهش می‌دهد.
سایر موارد مصرف جیبرلین
- جلوگیری از ترک ناشی از بارندگی در گیلاس‌ها
- تاخیر در رسیدن میوه‌هایی همچون خرمالو، پرتقال، گیلاس و گلابی
- افزایش گل در خیار گلخانه ای
- تیمار و افزایش جوانه زنی در بذر گیاهانی مانند سیب، گلابی، فندق و گیلاس
- شکستن خواب بذرها
- اصلاح شکل و اندازه میوه درخت سیب
- کاهش اثر ویروس زرد در میوه‌هایی مانند آلبالو
- تغییر شرایط گلدهی گیاهان روز بلند به روز کوتاه
